Ze waren er; mensen die zondags zelden tot nooit naar de kerk gaan. Bij de ‘Zondag Anders’ dienst van de Vereniging van Vrijzinnigen Kampen-Noordoostpolder aan de Vloeddijk 62 in Kampen. Ik ook. Mijn tweede ‘kerkdienst’ als ongelovige. Een kerkdienst die niet echt de naam ‘kerkdienst’ mag dragen omdat voorganger Anneke ter Velde ervoor waakte om een verwijzing naar ‘God’, ‘Jezus’ en ‘geloof’ te maken. Heel eerlijk: daar was ik erg blij om, want al te christelijke verwijzingen vind ik toch minder prettig.
‘Dit zijn geen kerkdiensten waarbij het geloof voorop staat, maar momenten van bezinning waarbij het draait om onszelf en onze eigen ervaring’, aldus Anneke. Thema was ‘moed’. Passend, want ik vond het toch bijzonder moedig van mezelf om er weer bij te zijn.
Vrijheid
Vrijzinnigen hebben een open, kritische, tolerante en vrije houding naar de samenleving, haar ontstaan en de toekomst. Een houding waarin ze proberen betrokken en bewust te leven en te zoeken naar de persoonlijke beleving van de zin van het bestaan. ‘We gaan het gesprek aan tussen jong en oud, binnen eigen kring en met buitenstaanders, tussen christenen en andersdenkenden. Wij zijn benieuwd en geïnteresseerd naar het levensverhaal van de ander, van u. Dat moet de basis zijn voor het uitwisselen van gedachten over ieders individuele levenspad en de steun die we elkaar kunnen geven op de zoektocht. Het betekent vooral dat we proberen goed te leven samen met onze medemens in een steeds veranderende samenleving’, zo staat op hun website. Kortom: geen dogma’s, geen opgelegde regels van hoe je al dan niet ‘moet’ geloven. Het is die vrijheid die mij erg aanspreekt. Want hoewel ik ook wel eens denk dat er meer is tussen hemel en aarde, vind ik het niet nodig om dat te benoemen als ‘God’, en vind ik het al helemaal niet nodig daar dagelijks in een gebed bij stil te staan.
Geen zware kerkdienst
‘De Zondag Anders-dienst is juist ook voor mensen die doorgaans niet naar de kerk gaan, of voor die mensen die een ‘normale’ kerkdienst net iets te zwaar vinden’, vertelt Anneke. ‘Tijdens een ‘zondag anders’-bijeenkomst bezinnen we en vieren we buiten de grenzen van één expliciete levens- of geloofsovertuiging. Teksten uit verschillende levensbeschouwingen komen aan bod, maar vooral onze eigen ervaring staat centraal.’
De vrijzinnigen hebben dit jaar ervoor gekozen om de vier ‘kardinale deugden’ aan de orde te laten komen in de zondag anders vieringen. Deze deugden zijn: wijsheid, moed, rechtvaardigheid en matigheid. De vorige ‘zondag anders’-bijeenkomst ging over wijsheid. Deze keer stond ‘moed’ centraal. ‘We lezen daarover verschillende (religieuze) teksten, we luisteren naar muziek, zingen liederen, maar staan ook stil bij onze eigen ervaring’, aldus Anneke. ‘Is moedig zijn wel altijd goed? Waar haal je de moed vandaan? Wat is het moedigste besluit in je leven geweest?’
Muziek
Het is hartverwarmend om ook deze zondag weer een aantal bekende gezichten tegen te komen; mensen die ik op bijzondere avonden tegenkom (denk aan het filosofisch café met Bart Wallet, boekbesprekingen met Anneke van der Velde en filmavonden met Jannes Bosker), maar ook van bestuursvergaderingen en de eerdere kerkdienst die ik bijwoonde en waar ik uitgebreid verslag van deed. De koffie smaakt zoveel beter met belangstellenden om je heen en leuke gesprekken vooraf. Het was bovendien een aangename verrassing om voor deze Zondag Anders de stoelen in een kring opgesteld te zien en niet ‘a la de kerkdienst’ netjes in rijen achter elkaar. Dit was een gezellige kring, waarbij we elkaar vrijwel allemaal konden aankijken. Mooi.
Er werden door verschillende mensen stukken tekst voorgelezen; gedichten, een stukje over Tamar, een moedige vrouw die in de Bijbel wordt genoemd, maar ook werd er gezongen. Ik kon me er niet toe zetten om mee te zingen, ook al had ik net als ieder ander, een programmaboekje met de tekst in mijn handen. Veel liederen waren op basis van psalmen geschreven en dat deed me toch allemaal nog te kerks en te christelijk aan. Dat was anders toen Henk Jans zijn eigen lied ‘Onderweg’ ten gehore bracht en zichzelf begeleidde op de gitaar. Een prachtig lied met mooie, poëtische teksten; ik voelde de neiging om mee te zingen en deed dat ook toen hij het refrein inzette. Niet al te luid, maar ook niet meer in stilte. ‘Ik slaap onder bruggen die ik sla…’, ‘de jaren waaruit ik ben verdreven, stuwen mij voort, naar wat ik nog niet weet…’, ‘Ik drink uit de bron van mijn verlangen, ik eet van het bord vlak voor mijn kop…’. Wat een genot om hiernaar te luisteren! Ik vond het verrassend, prettig en een mooie aanvulling op een zondagochtend die ik anders zou hebben besteed aan het huishouden.
Haat
Cathien Steen vertelde het verhaal van Daoud Nassar, eigenaar en oprichter van ‘Tent of the Nations’ in Israël/Palestina. Zijn grootvader, een christen, is sinds 1919 eigenaar van grond dat de Joodse settlers een doorn in het oog is. Zij willen het confisqueren en hebben allerlei tevergeefse pogingen gedaan om de familie te onteigenen, c.q. te verjagen. Desondanks blijft de familie op haar grond, waar ze olijven en abrikozen verbouwen. Ze proberen koste wat het kost zich niet door haat te laten verdrijven. ‘Ze kunnen ons niet dwingen om iemand te haten’, zo tekende Cathien uit zijn mond op. ‘Een moedig mens,’ zo stelde ze.
‘Moed doet mij ook vooral denken aan de filosoof Kierkegaard’, vertelde voorganger Anneke. ‘De mens is bang voor zijn eigen vrijheid, bang voor de veelheid aan keuzes. Hij begraaft zich in een overvolle agenda en ziet niet de zee aan mogelijkheden die het leven biedt. Je gaat voorbij aan de schoonheid van het leven als je kiest voor de trivialiteit en niet voor wezenlijk leven. Het vraagt moed om dit allemaal te mogen ontvangen…’
Ook de (veel te) korte onderlinge gesprekken, om te vertellen over onze eigen ‘moed’ en de eigen moedige besluiten in ons leven, waren fijn; duidelijk ‘anders’ dan hoe een doorsnee kerkdienst ‘behoort’ te gaan. Aan het einde werd er samen gezongen; staande, zodat we elkaar ook echt allemaal konden zien. Zelfs ik begon mee te zingen, spontaan, hierdoor aangestoken door het eerdere lied van Henk Jans.