Vrijzinnige kerstdienst in Levensbron:
‘Over welke belofte zongen de engelen bij jouw geboorte?’
Door Alex de Jong @ Attest Communicatie
‘Klopt het dat Jezus in juni en niet in December is geboren?’ Met deze verontrustende vraag begon de tijdens de kerstdienst uitgesproken preek van Anneke van der Velde, voorganger bij de Vereniging van Vrijzinnigen Kampen-Noordoostpolder. Een vraag die de vrijzinnige aard van deze dienst als geen ander schetst. Een vraag die uitnodigt tot nadenken.
‘Ik heb mijn hele leven lang gedacht dat hij in december was geboren’, vertelde Anneke, die hiermee de vraag van Ben citeerde. ”Maar nu las ik laatst in de krant dat dat helemaal niet waar is’, zo vertelde hij.’ Anneke besloot het nog gekker te maken: ‘Jezus is waarschijnlijk niet alleen in juni geboren, ook zijn geboortejaar klopt niet. Hij is waarschijnlijk twee jaar voor het jaar nul geboren.’ Vreemd als je bedenkt dat onze moderne jaartelling begint op het moment dat Jezus het levenslicht zag.
Betekenis
‘In 2008 heeft een Australische astronoom met speciale computersoftware, waarmee hij de sterrenhemel kon reconstrueren, berekend dat Jezus op 17 juni, twee jaar voor ‘zijn eigen geboorte’ is geboren. Maar, vroeg ik aan Ben, krijgt de kerst daardoor voor jou een andere betekenis? Nu je weet dat de feitelijkheden in en rondom het verhaal waarschijnlijk niet historisch zijn?’
‘We vieren voor het eerste sinds jaren weer een vrijzinnige kerstvering, vanochtend in de Levensbron. Maar wat is dat nu ‘een vrijzinnige kerst’? In de eerste plaats betekent vrijzinnig dat je kritisch bent en dat je je verstand niet uitschakelt’, aldus Anneke.
‘Het is me de afgelopen dagen weer regelmatig gevraagd: geloof jij in de maagdelijke geboorte? Geloof jij dat er echt engelen zongen? En Ben stelde eigenlijk dezelfde vraag. Geloof jij nog wat er in de bijbel staat? Geloof je dat wat ons al ons hele leven is verteld, of geloof jij de wetenschappelijke ontdekkingen over het geboorteverhaal van Jezus?’ Anneke gaf aan dat ze gelooft ‘dat we ons verstand, ons kritische vermogen, onze wetenschap, van God hebben gekregen’ en dat we daar ‘dankbaar voor mogen zijn en dat we dat recht moeten doen’. ‘Dus als een wetenschapper ontdekt dat Jezus in juni, twee jaar voor het jaar nul is geboren, dan kan ik me daarover verwonderen en dan heb ik er groot respect voor dat mensen dat kunnen berekenen. En als de literatuurwetenschap ontdekt dat de maagdelijke geboorte een verhaalelement was dat veel vaker in de Griekse mythologie voorkwam – om aan te tonen dat er echt wel wat bijzonders met de hoofdpersoon aan de hand was –, dan verwonder ik me over zo’n ontdekking en wil ik die volledig recht doen. Dat is vrijzinnig, dat is kritisch denken, dat is jezelf niet voor de gek houden en je menselijke vermogens benutten.’
Verbeelding
Maar er is volgens haar nog een ander element van vrijzinnigheid dat hand in hand gaat met het kritische vermogen, en dat is de verbeeldingskracht en de betekenisgeving. ‘Een vrijzinnige kerst eindigt niet met het weg rationaliseren van het kerstverhaal.’ Dat is volgens haar gemakkelijk genoeg. ‘Je kunt gemakkelijk spottend en met luide stem alles wat volgens de laatste wetenschappelijke inzichten niet kan van tafel vegen. Zo kun je het kerstverhaal heel gemakkelijk als achterhaald bestempelen.’ Toch doet dit geen recht aan het verhaal, vindt ze. Noch aan wie wij als mensen zijn. ‘De mens is niet alleen geschapen als rationeel wezen, maar ook als verbeeldend een betekenisgevend wezen. Je doet niet alleen het verhaal tekort door het weg te rationaliseren, maar ook jezelf, wanneer je jezelf alleen maar als verstandelijk wezen wenst te zien.’ Vrijzinnigheid betekent ook dat je als mens tot betekenisgeving wordt uitgedaagd. ‘Het betekent dat je de verbeelding de ruimte geeft, dat je betekenis zoekt in de alledaagse werkelijkheid. Ook de werkelijkheid in de verhalen zoals die vanuit de bijbel tot je komen. Wat betekent het voor jou dat er een kwetsbaar kind werd geboren? Dat er engelen zongen, dat er herders kwamen om het kind te aanbidden? Dat je weet dat het kind zou opgroeien tot een man die radicaal voor de liefde en het goede zou kiezen? Dat hij daaraan onderdoor ging, dat hij daarom gemarteld werd, een gruwelijke dood stierf, maar dat die radicale keuze voor het goede en de liefde doorleefde in de inspiratie van miljoenen tot op de dag van vandaag? Wat is het geheim van dat verhaal? Wat is de betekenis voor vandaag? Een vrijzinnige kerst is kritisch nadenken, maar ook je verbeelding en de betekenisgeving ruimte geven en dat persoonlijk maken. Wat betekent dat voor jou?’
Engelengezang
Op de kerstochtend wilde ze graag een voorzetje geven in die betekenisgeving. Door stil te staan bij het zingen van de engelen in het geboorteverhaal van Jezus. ‘Waarom zouden engelen zingen? Waarom staat dat er? Het zou best kunnen zijn dat de engelen helemaal niet hebben gezongen, maar daarmee moeten we het verhaal niet terzijde leggen, want dan doen we onszelf tekort. Kennelijk wilde Lucas er iets mee duidelijk maken. En aan ons de mooie taak om te ontdekken wat dat zou kunnen zijn. In ons leven, hier en nu. Er wordt een kwetsbaar en weerloos kind geboren. Armer dan arm, in een vieze stal uit een ongehuwde tienermoeder in een uithoek van het Romeinse rijk. Aan de onderkant van de samenleving, kansarm, dus met alle voorwaarden aanwezig om voor galg en rad op te groeien. Vergelijkbaar met een baby van een tienermoeder in een achterstandswijk in Rotterdam, een baby van een drugsverslaafde vrouw in Amerika, een baby van een vluchtelinge op Lesbos, een baby van een ISIS-bruid in Syrië. Wat moet er van zulke kinderen worden? En toch vertelt Lucas ‘zingen de engelen’ bij de geboorte van zo’n armzalig kind. Er komt maar liefst een leger van engelen de geboorte van dit kind bezingen. Ere zij god en vrede op aarde.’
‘Omdat de verteller van dit verhaal weet dat dit kind zal opgroeien tot een man die voor de radicale liefde en het goede zal leven. Omdat de verteller van dit verhaal weet hoe het verder ging met de kind en weet heeft van de belofte die schuilging in dit kind. Zoals elk kind, elk mens, de belofte in zich draagt waarover het koor van engelen zou kunnen zingen. Die baby in de achterstandswijk van Rotterdam kan opgroeien tot een vrouw die zich bekommert om de mensen in haar wijk. Die baby van die drugsverslaafde vrouw kan opgroeien tot iemand die zich inzet voor kinderen zoals hij. Die baby van die vluchtelinge op Lesbos kan een geweldige man worden die een toekomst opbouwt voor zijn familie. Die baby van die ISIS-bruid kan vrede gaan verspreiden…’
Geloven in ‘een beter verhaal’
‘Ik hoor u bijna denken’, zei ze lachend. ‘Beetje naïef, Anneke, beide benen op de grond. Maar dat is nu precies waar het in het kerstverhaal om draait. Geloven in een beter verhaal, tegen de klippen op. Een hopeloze toestand in de stal, waar toch engelen komen zingen, omdat er oh zo veel belofte wordt waargemaakt in dit kind, in Jezus. Dat is voor mij de betekenis van het zingen van de engelen’, zo stelde ze.
‘Wat zongen de engelen bij jouw geboorte? Wat had God voor ogen toen hij jou schiep? Anders gezegd: van welke belofte zongen de engelen toen jij werd geboren? Daar kun je niet zomaar een antwoord op geven, daar heb je wel twee kerstdagen voor nodig. En misschien wel een heel leven.’ Al kan het goed zijn dat je van je levensdoel bent afgedreven, zo hield ze het gehoor voor. ‘Het is mooi, heilzaam, maar ook confronterend om hierover na te denken. Van welke belofte zongen de engelen toen jij werd geboren? En maak je dat ook waar in je huidige leven?’
Kritisch
‘Een vrijzinnige kerst betekent kritisch zijn, je verstand niet uitschakelen. Het zou zomaar kunnen dat die engelen niet echt hebben gezongen, maar welke betekenis heeft het dat die engelen wel worden opgevoerd in dit verhaal? Wat betekent het voor jou? Nu ontbreekt er nog één element in die vrijzinnige kerst van ons. Dat is dat de vrijzinnigheid uitnodigt niet alleen naar jezelf te kijken, maar geloven betekent ook – en vooral – dat je van jezelf afkijkt, dat je je geloof, hoe kritisch en zoekend ook, beleeft in wat je doet voor je medemens. En dat delen we gelukkig met heel veel andere geloven en ook met mensen die niet geloven. Juist ook in de kleine dingen moet je geloven in een beter verhaal tegen de klippen op, tegen cynisme en moedeloosheid.’
‘Toch maar weer de eerste stap nemen naar de ander, toch maar weer vertrouwen in de liefde, toch maar weer een klein steentje bijdragen aan een andere wereld, waar ruimte is voor het zingen van de engelen’, zo preekte ze. ‘Dus het is goed om na te gaan waarom de engelen zongen bij jouw geboorte, wat de belofte was die in jou werd gelegd, maar ook wat de belofte in God voor jou in je leven is; hoe verscholen soms ook. Kijk ook naar wat er in de anderen voor belofte zit, wat er vals is geworden, en ook hoe die ander zo door het leven is geknakt dat hij of zij niet meer kan zingen…’
Moedeloosheid
‘Ik sprak laatst een ernstig zieke meneer in het ziekenhuis en hij vertelde me dat hij graag eens over het geloof wilde doorpraten, omdat hij wel bad voor zichzelf en voor zijn familie, maar dat hij ‘er niet bij kon’, geen contact kon krijgen met God, omdat hij zoveel verdriet en zorgen had over de toekomst. Of ik hem kon helpen om te bidden en te geloven?! En ik ben nu al een paar dagen bezig met wat ik deze man de komende week moet vertellen. Wat is het heil dat ik hem vanuit het geloof heb te bieden, bij zoveel verdriet en wanhoop? Wat is mijn betere verhaal tegen de klippen op, van ziekte en verdriet? We kunnen het hier over het engelengezang hebben bij de geboorte van het kerstkind, bij de belofte die in ons gelegd, die er in de ander is gelegd, maar dat lost alle vragen en het verdriet in de wereld niet op. Dat kan soms moedeloos en wanhopig maken. En dat is het laatste element van de vrijzinnige kerst. Kritisch denken, betekenis zoeken in de oude verhalen, nagaan wat het voor jezelf betekent, nagaan wat het betekent in relatie tot de ander. Maar ook de vragen en de wanhoop, en al het verdriet en de eenzaamheid in de wereld zien en het niet op kunnen lossen met een gemakkelijk antwoord, en desondanks wel ruimte laten voor het grote geheim van het ‘en toch…’. En toch is er een kind geboren, en toch is er licht doorgebroken in deze nacht. En toch is er vrede mogelijk. En liefde. En toch heeft de duisternis het licht niet overwonnen. Er is een levensgeheim dat lichter, troost- en perspectiefrijker is dan de moedeloosheid en wanhoop van alledag. Soms is het zoeken en moeilijk te verwoorden, maar de engelen zingen in u, in jou, in de ander in deze wereld. Als je er maar oog voor hebt…’